Jak rozliczyć podatek od zysków kapitałowych po śmierci inwestora?

Cześć, tu Wasz makler. Przez ostatnie pięć lat na rynku widziałem wiele – hossy, bessy, euforię i panikę. Ale są też momenty trudniejsze, wykraczające poza codzienne analizy i zlecenia. Jednym z nich jest sytuacja, gdy inwestor odchodzi, a jego bliscy stają przed zadaniem uporządkowania spraw finansowych, w tym kwestii podatkowych związanych z posiadanymi przez niego aktywami kapitałowymi.

Śmierć bliskiej osoby to zawsze czas pełen emocji i trudnych decyzji. W natłoku spraw formalnych, kwestia rozliczenia podatku od zysków kapitałowych może wydawać się skomplikowana i przytłaczająca. Jako makler często spotykam się z pytaniami spadkobierców: „Co teraz?”, „Jakie podatki trzeba zapłacić?”, „Czy musimy sprzedawać akcje?”. W tym artykule postaram się krok po kroku wyjaśnić, jak podejść do tego zagadnienia, bazując na moim doświadczeniu i obowiązujących przepisach.

Podstawowe pojęcia: Spadek, podatek od spadków a podatek od zysków kapitałowych

Na wstępie musimy rozróżnić dwie kluczowe kwestie podatkowe, które pojawiają się w kontekście dziedziczenia:

• Podatek od spadków i darowizn: Jest to podatek należny od samego faktu nabycia majątku w drodze spadku. Jego wysokość zależy od wartości nabytego majątku oraz stopnia pokrewieństwa między spadkodawcą a spadkobiercą. Co istotne, najbliższa rodzina (tzw. zerowa grupa podatkowa: małżonek, zstępni, wstępni, pasierb, rodzeństwo, ojczym, macocha) może skorzystać ze zwolnienia z tego podatku po spełnieniu określonych warunków formalnych (zgłoszenie nabycia do urzędu skarbowego w ciągu 6 miesięcy).
• Podatek od zysków kapitałowych (tzw. „podatek Belki”): Jest to podatek dochodowy w wysokości 19%, pobierany od zysków osiągniętych m.in. ze sprzedaży papierów wartościowych (akcji, obligacji), udziałów w funduszach inwestycyjnych czy innych instrumentów finansowych. Ten podatek dotyczy zysku, czyli różnicy między przychodem ze sprzedaży a kosztem nabycia danego aktywa.

To rozróżnienie jest fundamentalne. Samo odziedziczenie akcji, obligacji czy jednostek funduszy inwestycyjnych podlega (lub jest zwolnione) pod podatek od spadków i darowizn. Natomiast podatek od zysków kapitałowych pojawi się dopiero w momencie, gdy spadkobiercy zdecydują się sprzedać odziedziczone aktywa i osiągną z tej sprzedaży zysk.

Dwa scenariusze rozliczenia zysków kapitałowych po śmierci inwestora

Sytuacja podatkowa związana z zyskami kapitałowymi po śmierci inwestora zależy od tego, kiedy te zyski zostały zrealizowane (czyli kiedy doszło do sprzedaży aktywów):

Scenariusz 1: Zyski zrealizowane PRZED śmiercią inwestora

Wyobraźmy sobie sytuację: Pan Jan aktywnie inwestował na giełdzie. W marcu sprzedał z zyskiem pakiet akcji spółki X. Niestety, w maju Pan Jan zmarł, zanim zdążył rozliczyć się z tego zysku z urzędem skarbowym za dany rok podatkowy.

W takim przypadku:

• Zobowiązanie podatkowe powstało za życia Pana Jana. Podatek od zysków kapitałowych jest należny od dochodu uzyskanego przez niego przed śmiercią.
• Obowiązek rozliczenia przechodzi na spadkobierców. Zgodnie z Ordynacją podatkową, prawa i obowiązki majątkowe zmarłego podatnika przejmują jego spadkobiercy. Oznacza to, że to oni (lub wyznaczony wykonawca testamentu/zarządca sukcesyjny, jeśli został powołany) są odpowiedzialni za złożenie zeznania podatkowego PIT-38 za zmarłego za rok, w którym osiągnął on dochód, i zapłatę ewentualnego podatku.
• Jak to zrobić? Spadkobiercy powinni uzyskać z biura maklerskiego lub TFI informację PIT-8C wystawioną na dane zmarłego inwestora. Na podstawie tej informacji należy wypełnić zeznanie PIT-38, wskazując dane zmarłego jako podatnika, ale podpisując je jako spadkobiercy (często wymagane jest dołączenie dodatkowych dokumentów, np. postanowienia sądu o stwierdzeniu nabycia spadku lub aktu poświadczenia dziedziczenia). Zeznanie składa się do urzędu skarbowego właściwego dla ostatniego miejsca zamieszkania zmarłego.
• Termin: Standardowy termin na złożenie PIT-38 to 30 kwietnia roku następującego po roku podatkowym, w którym dochód został osiągnięty. W przypadku śmierci podatnika, warto skonsultować się z urzędem skarbowym lub doradcą podatkowym w kwestii ewentualnych specyficznych procedur czy terminów dla spadkobierców.
• Zapłata podatku: Jeśli z zeznania wynika podatek do zapłaty, jest on pokrywany z masy spadkowej.

Scenariusz 2: Sprzedaż odziedziczonych aktywów PO śmierci inwestora

To scenariusz, który budzi najwięcej pytań. Pani Anna odziedziczyła po swoim ojcu portfel akcji. Ojciec kupił je wiele lat temu po niskich cenach. Pani Anna zastanawia się, czy jeśli teraz sprzeda te akcje, będzie musiała zapłacić ogromny podatek od całej różnicy między ceną sprzedaży a historyczną ceną zakupu przez ojca.

Tu kluczowe znaczenie mają przepisy, które zmieniły się na korzyść spadkobierców w ostatnich latach (zmiany weszły w życie 1 stycznia 2019 roku i zostały doprecyzowane w kolejnych latach).

Jak było KIEDYŚ (przed 2019 rokiem)?

Dawniej sytuacja była niekorzystna. Spadkobierca, sprzedając odziedziczone aktywa, jako koszt uzyskania przychodu mógł rozpoznać jedynie historyczny koszt ich nabycia przez spadkodawcę. Jeśli spadkodawca kupił akcje dawno temu za symboliczną kwotę, a ich wartość znacznie wzrosła, spadkobierca przy sprzedaży musiał zapłacić 19% podatku od niemal całej wartości sprzedaży, nawet jeśli od momentu odziedziczenia do sprzedaży wartość aktywów nie wzrosła lub nawet spadła.

Jak jest TERAZ (po zmianach od 1 stycznia 2019)?

Obecnie obowiązują znacznie korzystniejsze zasady ustalania kosztów uzyskania przychodu przy sprzedaży odziedziczonych aktywów kapitałowych (nabytych w drodze spadku od 1 stycznia 2019 roku).

Kosztem uzyskania przychodu dla spadkobiercy są:

• Wydatki poniesione przez spadkodawcę na nabycie tych aktywów – czyli historyczna cena zakupu przez zmarłego.
• ALE UWAGA! Do kosztów tych zalicza się również kwotę zapłaconego podatku od spadków i darowizn w części przypadającej na te zbywane papiery wartościowe lub udziały.
• CO NAJWAŻNIEJSZE: Jeżeli nie płaciliśmy podatku od spadków i darowizn (np. z powodu zwolnienia dla najbliższej rodziny), to za koszt uzyskania przychodu uważa się wartość rynkową danego aktywa z dnia nabycia spadku (najczęściej jest to data śmierci spadkodawcy), chyba że wartość wynikająca z wydatków poniesionych przez spadkodawcę jest wyższa – wtedy bierzemy pod uwagę tę wyższą wartość.

Co to oznacza w praktyce?

W większości przypadków, zwłaszcza gdy dziedziczy najbliższa rodzina korzystająca ze zwolnienia z podatku od spadków, jako koszt przy sprzedaży odziedziczonych akcji czy funduszy przyjmuje się ich wartość rynkową z dnia śmierci spadkodawcy (lub dnia uprawomocnienia się postanowienia sądu/sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia – data nabycia spadku).

Przykład:

Ojciec Pani Anny kupił akcje za 10 000 zł. W dniu jego śmierci (i nabycia spadku przez Panią Annę) akcje te były warte 100 000 zł. Pani Anna (jako córka) skorzystała ze zwolnienia z podatku od spadków i darowizn. Po kilku miesiącach Pani Anna sprzedała te akcje za 105 000 zł.

• Przychód ze sprzedaży: 105 000 zł
• Koszt uzyskania przychodu (zgodnie z nowymi zasadami): 100 000 zł (wartość rynkowa z dnia nabycia spadku)
• Dochód do opodatkowania: 105 000 zł – 100 000 zł = 5 000 zł
• Podatek od zysków kapitałowych (19%): 5 000 zł * 19% = 950 zł

Gdyby obowiązywały stare zasady, koszt wyniósłby tylko 10 000 zł, a podatek aż 19% * (105 000 – 10 000) = 18 050 zł! Różnica jest kolosalna.

Kto i jak rozlicza podatek w Scenariuszu 2?

• Podatnikiem jest spadkobierca, który dokonał sprzedaży aktywów.
• Spadkobierca otrzymuje od biura maklerskiego lub TFI informację PIT-8C wystawioną na swoje dane, dotyczącą transakcji sprzedaży. Uwaga: PIT-8C zazwyczaj zawiera tylko przychód ze sprzedaży. Koszty uzyskania przychodu spadkobierca musi ustalić i wpisać samodzielnie!
• Spadkobierca wykazuje przychód i obliczone przez siebie koszty (zgodnie z opisanymi wyżej zasadami) we własnym zeznaniu rocznym PIT-38, składanym do 30 kwietnia roku następującego po roku, w którym dokonał sprzedaży.
• Spadkobierca samodzielnie oblicza i wpłaca należny podatek do urzędu skarbowego właściwego dla swojego miejsca zamieszkania.

Praktyczne kroki dla spadkobierców

Stając przed zadaniem rozliczenia podatków po zmarłym inwestorze, warto działać metodycznie:

1. Zbierz dokumentację: Potrzebne będą: akt zgonu, postanowienie sądu o stwierdzeniu nabycia spadku lub akt poświadczenia dziedziczenia, dokumenty potwierdzające posiadane przez zmarłego aktywa kapitałowe (wyciągi z rachunku maklerskiego, potwierdzenia nabycia jednostek funduszy itp.).
2. Ustal stan posiadania na dzień śmierci: Skontaktuj się z biurem maklerskim, bankiem czy TFI, w którym zmarły posiadał aktywa, aby uzyskać szczegółowe zestawienie posiadanych papierów wartościowych, jednostek uczestnictwa itp. na dzień śmierci.
3. Określ datę nabycia spadku: Zazwyczaj jest to data śmierci spadkodawcy, ale warto to potwierdzić w dokumentach spadkowych.
4. Ustal wartość rynkową aktywów na dzień nabycia spadku: To kluczowy krok dla przyszłego rozliczenia podatku od zysków kapitałowych, jeśli planujesz sprzedaż. Biuro maklerskie może pomóc w uzyskaniu historycznych notowań giełdowych. Dla funduszy inwestycyjnych będzie to wartość jednostki uczestnictwa z dnia nabycia spadku. Zachowaj dokumenty potwierdzające tę wycenę (np. wydruki notowań, potwierdzenia z TFI).
5. Zgłoś nabycie spadku do urzędu skarbowego: Pamiętaj o terminie 6 miesięcy od uprawomocnienia się orzeczenia sądu/zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia, aby skorzystać ze zwolnienia z podatku od spadków i darowizn (jeśli należysz do zerowej grupy podatkowej). Złożenie formularza SD-Z2 jest konieczne!
6. Rozlicz ewentualne zobowiązania podatkowe zmarłego: Sprawdź, czy zmarły nie miał nierozliczonych dochodów kapitałowych za rok śmierci lub lata poprzednie. Jeśli tak, złóż za niego PIT-38 (Scenariusz 1).
7. Dokumentuj koszty: Jeśli zdecydujesz się sprzedać odziedziczone aktywa, skrupulatnie dokumentuj podstawę do obliczenia kosztów uzyskania przychodu (historyczne koszty nabycia przez spadkodawcę, zapłacony podatek od spadków, a przede wszystkim – wartość rynkową na dzień nabycia spadku).
8. Złóż własny PIT-38 po sprzedaży: Pamiętaj, aby w roku następującym po roku sprzedaży odziedziczonych aktywów złożyć własne zeznanie PIT-38, wykazując przychód i samodzielnie ustalone koszty.
9. Skonsultuj się ze specjalistami: W razie wątpliwości, nie wahaj się skorzystać z pomocy doradcy podatkowego lub prawnika specjalizującego się w prawie spadkowym i podatkowym. Jako makler mogę dostarczyć dane transakcyjne i rynkowe, ale ostateczna interpretacja przepisów podatkowych i ich zastosowanie w konkretnej sytuacji to domena doradców podatkowych.

Szczególne przypadki i na co zwrócić uwagę

• Rachunki wspólne: W przypadku rachunków maklerskich prowadzonych jako wspólne dla małżonków, zasady dziedziczenia i rozliczeń mogą być bardziej złożone. Zazwyczaj połowa aktywów wchodzi do masy spadkowej, ale szczegóły zależą od umowy rachunku i ustroju majątkowego małżonków.
• Aktywa zagraniczne: Dziedziczenie i sprzedaż akcji czy funduszy zagranicznych może wiązać się z dodatkowymi obowiązkami podatkowymi zarówno w Polsce, jak i za granicą (kwestia unikania podwójnego opodatkowania).
• IKE/IKZE: Środki zgromadzone na Indywidualnym Koncie Emerytalnym (IKE) lub Indywidualnym Koncie Zabezpieczenia Emerytalnego (IKZE) podlegają dziedziczeniu na nieco innych zasadach. Wypłata środków z IKE przez spadkobierców jest zwolniona z podatku od zysków kapitałowych. W przypadku IKZE, wypłata przez spadkobierców podlega zryczałtowanemu podatkowi dochodowemu w wysokości 10%. Nie ma tu zastosowania mechanizm ustalania kosztów jak przy „zwykłych” aktywach.
• Rola biura maklerskiego: Biuro maklerskie jest zobowiązane do wystawienia informacji PIT-8C na dane spadkobiercy (lub zmarłego w Scenariuszu 1). Może również pomóc w uzyskaniu historii transakcji zmarłego oraz wyceny aktywów na dzień śmierci. Pamiętaj jednak, że pracownicy biura maklerskiego nie są doradcami podatkowymi.

Podsumowanie

Rozliczenie podatku od zysków kapitałowych po śmierci inwestora wymaga zrozumienia kilku kluczowych zasad, przede wszystkim rozróżnienia między podatkiem od spadków a podatkiem od zysków kapitałowych oraz znajomości aktualnych przepisów dotyczących ustalania kosztów uzyskania przychodu przy sprzedaży odziedziczonych aktywów. Dzięki zmianom wprowadzonym w 2019 roku, sytuacja spadkobierców jest obecnie znacznie korzystniejsza niż dawniej, gdyż w wielu przypadkach podatek Belki od sprzedaży odziedziczonych papierów wartościowych będzie liczony jedynie od faktycznego wzrostu ich wartości od dnia nabycia spadku.

Pamiętajcie, że kluczem jest staranna dokumentacja, terminowe dopełnienie formalności (zwłaszcza zgłoszenia SD-Z2) oraz prawidłowe ustalenie kosztów uzyskania przychodu. Mam nadzieję, że ten artykuł rzucił nieco światła na ten niełatwy temat. W trudnych chwilach uporządkowanie spraw finansowych może wydawać się dodatkowym ciężarem, ale metodyczne podejście i ewentualne wsparcie specjalistów pozwolą przejść przez ten proces sprawnie i zgodnie z prawem.

Ważne: Niniejszy artykuł ma charakter wyłącznie informacyjny i edukacyjny, oparty na moim doświadczeniu jako maklera i ogólnej znajomości przepisów na dzień jego publikacji. Nie stanowi on porady prawnej ani podatkowej. Każda sytuacja spadkowa jest indywidualna i może wymagać szczegółowej analizy. Przed podjęciem jakichkolwiek decyzji finansowych lub podatkowych związanych z dziedziczeniem, zalecam skonsultowanie się z licencjonowanym doradcą podatkowym lub prawnikiem. Przepisy podatkowe mogą ulegać zmianom.